Ba mươi chưa hỡi người tuổi trẻ…
Đó là câu thơ mở đầu một bài thơ của Phạm Cao Hoàng. Khi đọc bài
thơ này vào năm 1971 trên tạp chí Ý Thức, tôi rất xúc động. Lúc ấy tôi đang ở
Đà Lạt và tôi không biết gì về tác giả ngoài cái tên đọc trên báo. Bài thơ tôi
không thuộc hết, chỉ nhớ bốn câu và cái cái tên Phạm Cao Hoàng.
ba mươi chưa hỡi người tuổi trẻ
mà trông như tóc đã hoa râm
chân đã mỏi trên đường phiêu lãng
cuộc bể dâu vùi dập biết bao lần
Những năm tháng cao điểm của chiến tranh, cao điểm một thời tuổi
trẻ khắc khoải, chúng tôi sống như trong một chảo lửa vào đầu thập niên 70 ở
Việt nam hồi đó. Câu thơ thường dội lên trong lòng tôi mỗi ngày, trằn trọc mỗi
đêm và làm tôi nhớ đến bây giờ.
Không hiểu bài thơ đó Hoàng viết cho mình, hay viết cho một người
bạn nào, nhưng tôi mường tượng ra Hoàng gửi cho tôi, hoặc những người giống như
tôi đầy dẫy trên đất nước này vào thời bấy giờ. Năm đó tôi 21 tuổi.
Chúng tôi không có bất kỳ một liên lạc gì với nhau, chiến tranh
càng lúc càng lan rộng, tôi lưu lạc nhiều nơi: Ban Mê Thuột, Nha Trang, Kon
Tum, Pleiku và sau 1975 thì về lại Sài Gòn mưu sinh. Cái thời “văn nghệ văn
gừng” cũng chìm đắm đâu đó trong sâu thẳm. Rồi tới năm 1995, tôi rời Việt Nam
qua định cư ở Hoa Kỳ với một thân thể kiệt quệ, trí óc mỏi mòn và gánh nặng cơm
áo di dân.
Vào khoảng 2007, tức là gần 40 năm sau khi tôi đọc bài thơ đó, bất
ngờ tôi nhận được một cú điện thoại lạ .
- Có phải Nguyễn Minh Nữu đó không?
- Vâng là tôi, xin lỗi ai đầu dây?
– Là Phạm Cao Hoàng đây…
Tôi ngạc nhiên trong một giây rồi hỏi lại:
- Là nhà thơ Phạm Cao Hoàng?
– Đúng rồi.
- Ủa, sao ông có số điện thoại của tôi?
…
Câu chuyện trên điện thoại ngắn thôi. Hoàng cho tôi địa chỉ ở ngay
Virginia, và hẹn tôi cuối tuần gặp nhau sẽ nói nhiều hơn.
Thì ra trước đó khoảng một hai năm, đứa con gái thứ nhì của tôi sinh
hoạt trong một tổ chức thanh niên Việt Nam trong vùng Hoa Thịnh Đốn có quen một
bạn gái đồng lứa, không hiểu câu chuyện giữa hai đứa nhỏ đó nói với nhau điều
gì để rồi khoe với nhau Bố tôi làm thơ, Ba tôi cũng làm thơ…
Khi đứa con gái về hỏi tôi có quen ai làm thơ tên Hoàng không, tôi suy nghĩ một
chút rồi trả lời nếu làm thơ thì con phải biết bút hiệu ông đó là gì, tên đầy
đủ, chứ một chữ Hoàng không thì chịu thua. Câu chuyện chìm trong quên lãng, về
sau hỏi lại mới biết lúc đó Phạm Cao Hoàng vừa từ một tiểu bang khác về định cư
ở Virginia, công việc chưa ổn định, chao đảo với một đời sống mới và cũng như
tôi, túi bụi vào việc kiếm sống. Cho đến vài ba năm sau, khi tạm ổn, Hoàng mới
gọi lại và mời đến nhà dự buổi họp mặt với một số bằng hữu văn nghệ.
Căn nhà Hoàng ở là một townhouse, nhỏ, gọn và xinh xắn nằm ở đường
Black Horse, thành phố Centreville, cách chỗ tôi khoảng 25 phút lái xe. Chị Cúc
Hoa đón khách nhẹ nhàng, ít nói nhưng tia mắt thân tình và dễ mến. Tôi vui
khi nhớ lại bài thơ của Hoàng, bài Nhớ Cúc Hoa:
và buồn thảm ôi những chiều lặng lẽ
núi và anh thành hai kẻ đăm chiêu
núi ngó anh và anh ngó núi
núi đụng trời anh đụng nỗi đìu hiu…
(Phạm Cao Hoàng – Nhớ Cúc Hoa, 1974)
Buổi gặp gỡ đầu tiên đó cho tôi một ấn tượng là gặp một gia đình
cha hiền, con hiếu thảo, vợ chồng hòa thuận và tận mặt gặp gỡ một nhà thơ mình
đã có cảm tình từ 40 năm trước, một con người nho nhã, điềm đạm và rất chân
tình, để rồi nảy sinh ước muốn kết bạn lâu dài.
Căn nhà nhỏ ở Centreville đó tôi còn đến nhiều lần nữa,
thường khi là để cùng Phạm Cao Hoàng gặp gỡ với một ai đó từ xa đến, hoặc là dự
họp mặt nhóm bạn văn nghệ miền đông Hoa Kỳ. Lý do chọn nơi đây làm nơi hội tụ
là vì tính hiếu khách của chủ nhà, sự chu đáo của chị Cúc Hoa, những món ăn rất
ngon đầy mới lạ của cô con gái lớn của Phạm Cao Hoàng: Thiên Kim. Thiên Kim nấu
ăn rất ngon, và đặc biệt hơn nữa là dành sự yêu mến trân trọng đối với các
người bạn văn nghệ của cha mình.
Phạm Cao Hoàng có một gia đình rất tuyệt vời, thật đáng quý ở chỗ
các cháu có một tấm lòng đặc biệt yêu quý văn chương. Có mấy nhà thơ trên đời
này được các con thu gom bài vở và bỏ tiền in ấn tác phẩm cho cha? Tác phẩm Mây
Khói Quê Nhà, tập hợp những bài thơ chọn lọc của Phạm Cao Hoàng viết
trước 1975 đã được thành hình như thế.
Những buổi gặp gỡ ở nhà Phạm Cao Hoàng, chị Cúc Hoa và các cháu Thiên Kim, Anh Kim, Quỳnh Anh phục vụ chu đáo từng món ăn, từng ly nước. Các cháu cùng tham gia sinh hoạt, lắng nghe các bài thơ, các bản nhạc... Chính trong căn nhà này, họa sĩ Đinh Cường đã phóng bút viết một trong những bài thơ hay nhất của ông - Đoạn Ghi Đêm Centreville.
“Thoáng hiện em về trong đáy cốc
Nói cười như chuyện một đêm mơ “
Quang Dũng
Tôi biết vì sao anh vẽ ly
thuỷ tinh
vẽ những viên cuội như có
linh hồn
sao chiều nay gặp nhau nhà
Phạm Cao Hoàng
Centreville mà như ngồi ở
Harvard Square
tiếng chim báo mùa xuân đã
về
bình hoa tulipe màu vàng
chanh
giọng ca Phong một thời
Đàlạt
những cánh hoa phù dung
buồn
ru người con gái ngủ yên
bên Hồ Than Thở
mây trên núi đôi buổi chiều
bay thấp xuống
không có bước chân ai về
trên đồi thơm (*)
đánh thức những vì sao
đánh thức vầng trăng khuya
trên những mái nhà nguyện
cổ Domaine de Marie
hay chuông ban trưa Nhà Thờ
Con Gà
đôi má ửng hồng áo len xanh
nụ hôn đầu dấu duới hàng
hoa mimosa
Tôi biết vì sao anh vẽ ly
thuỷ tinh
vẽ những viên cuội như có
linh hồn
viên cuội trắng của tôi
thời trẻ dại
thuỷ tinh buồn thoáng hiện
bóng ai xưa …
(Đinh Cường – Đoạn Ghi Đêm Centreville, 28.2.2011)
Căn nhà nhỏ đó có thật nhiều kỷ niệm với bạn bè, Nguyên Minh, chủ
biên tập san Quán Văn (Sài Gòn), các bạn chủ biên trang Tiền Vệ (Úc Đại Lợi),
Nguyễn Quyết Thắng và Minh Chiến (Hà Lan) và nhiều văn nghệ sĩ khác từng ghé
đến nơi này: Đinh Cường, Trương Vũ, Nguyễn Trọng Khôi và Mai Phúc, Nguyễn Ngọc
Phong và Tôn Nữ Phú, Chân Phương, Trần Doãn Nho, Hoàng Ngọc Lĩnh, Trần Hoài Thư
và Ngọc Yến, Nguyễn Minh Nữu và Kim Mai, Nguyễn Thị Thanh Bình, Bạch Mai, Lê
Thiệp, Hoàng Khởi Phong, Nguyễn Xuân Thiệp, Hoài Ziang Duy, Võ Chân Cửu, Trần
Phù Thế…
Khi di chuyển về căn nhà mới ở Fairfax, một căn nhà biệt lập khang
trang, nằm trên sườn đồi Scibilia cỏ xanh mượt và một con suối nhỏ ở khu
rừng phía sau nhà, Phạm Cao Hoàng vẫn nhớ về căn nhà nhiều kỷ niệm đó.
Vậy là mình chia tay Ngựa Ô đã được một năm
nhớ Ngựa Ô là nhớ những ngày mùa đông rất lạnh
ba giờ sáng tôi và em ra trước nhà cào tuyết
gió tạt tê người lòng vẫn thấy vui
vì em vẫn đi bên cạnh cuộc đời tôi
và trong căn nhà nhỏ kia
có những mặt trời đang mọc
có tiếng dương cầm Giovanni như dòng suối mát
có tiếng hát Thái Thanh và Tình Hoài Hương
nhớ Ngựa Ô là nhớ con đường
đêm mùa thu tôi cùng em đi về phía hồ Thạch Thảo
tiếng xào xạc của lá vàng
và giọt sương trên vai áo
tôi thương Ngựa Ô và tôi thương em
vậy là mình chia tay Ngựa Ô đã được một năm
nhớ Ngựa Ô là nhớ những đêm bạn bè hát khúc sầu ca viễn xứ
nhớ Nguyễn Ngọc Phong và Gửi Em, Đà Lạt
nhớ Đinh Cường và Đoạn Ghi Đêm Centreville
nhớ Nguyễn Minh Nữu và Mênh Mông Trời Bất Bạt
nhớ Nguyễn Trọng Khôi và Giấc Mộng Trên Đồi Thơm
nhớ Ngựa Ô là nhớ con đường
in dấu chân bạn bè tôi từ những nơi xa xôi có khi là nửa vòng trái
đất
ngồi bên nhau giọt rượu cay trong mắt
ngồi bên nhau cùng nhớ một quê nhà
quê nhà thì xa mây thì bay qua
đời phiêu bạc như những đám mây trôi giạt
nhớ Ngưa Ô là nhớ những bàn tay ấm áp
tôi thương Ngựa Ô và thương bạn bè tôi
(Phạm Cao Hoàng – Thương Nhớ Ngựa Ô, 2014)
Quen với Phạm Cao Hoàng, và rồi thân thiết với Phạm Cao Hoàng
thoáng thế mà đã 10 năm. Tôi bàng hoàng với bài thơ Thơ Tặng Người Tuổi
Trẻ cách đây 50 năm, nhưng lại chia sẻ cảm xúc nhớ nhung qua bài Nhớ Cúc Hoa,
và tâm huyết với Phạm Cao Hoàng qua bài Cha Tôi :
và bài thơ tôi viết đêm nay
là bài thơ sau bốn mươi năm
kể từ hôm vượt đèo Ngoạn
Mục xuống Sông Pha
chạy ra Tuy Hòa
trở vô Sài Gòn
và nhận tin cha tôi đã chết
ông qua đời khi chiến tranh
kết thúc
để lại trần gian nỗi nhớ
khôn nguôi
để lại đàn con trên quê
hương tan tác
để lại trong tôi vết
thương mang theo suốt cuộc đời
bốn mươi năm rồi con vẫn
nhớ, cha ơi!
ngày mùa đông cha mặc áo
tơi ra ruộng
ngày nắng lửa cha gò mình
đạp lúa
những sớm tinh mơ cùng đàn
bò lầm lũi đi về phía bờ mương
rồi mùa thu cha đưa con đến
trường
con thương ngọn gió nồm
mát rượi tuổi thơ những
ngày đầu đi học
đi ngang qua Duồng Buồng
(*) bọn nhỏ trong thôn vẫn thường trêu chọc:
chiều chiều ngọn gió thổi
lên
học trò Thầy Bốn chẳng nên
đứa nào
thương cha một đời lận đận
lao đao
cầm lấy chiếc cày để tay
con được cầm cuốn sách
thương chiếc áo cha một đời
thơm mùi đất
thương đất quê mình thơm
mãi mùi hương
rồi mùa thu cha đưa con đến
trường
con thương những con đường
cha đã dẫn con đi về phía
trước
con vẫn còn đi sao cha đành
dừng bước
bốn mươi năm trời con
thương nhớ, cha ơi
(Phạm Cao Hoàng – Cha Tôi, 2015)
Bài thơ viết về người Cha, đẫm trong lời thơ là cái tình man mác
của kính và yêu. Một đề tài ít có trong thơ và lại là một đề tài xúc động.
Trong rất ít những bài thơ viết về Cha trong thơ hiện đại, tôi nghĩ bài Cha Tôi
của Phạm Cao Hoàng là một bài xuất sắc, rung động lòng người, bài thơ như những
sợi máu rút ra từ trái tim nhân hậu.
Một kỷ niệm với Phạm Cao Hoàng, mà kỷ niệm đẹp này chỉ tôi biết
chứ Hoàng không hề biết. Năm 2020, tôi có ý định tập họp một số anh em bằng hữu
thực hiện một tuyển tập tên là GHI NHẬN 2020. Khi tôi nói ý định này với Hoàng,
Hoàng nồng nhiệt khuyến khích và tham gia với tôi. Hoàng hỏi tôi định in ở đâu,
xuất bản thế nào. Khi tôi trả lời chưa quyết định gì cả, Hoàng nhiệt
thành giới thiệu nhà xuất bản Nhân Ảnh và người layout bài vở chuyên nghiệp là
Nguyễn Thành ở Việt Nam. Lê Hân của nhà xuất bản Nhân Ảnh thì tôi có biết, còn
Nguyễn Thành thì dù chưa thân lắm, nhưng chúng tôi đã từng gặp mặt nhiều lần,
kể cả ngồi riêng hai đứa uống cà phê chuyện trò. Thế nhưng khi Phạm Cao Hoàng
đề nghị tôi giao bản thảo cho Nguyễn Thành layout, sau khi cúp điện thoại,
Hoàng đã gửi tôi một email, trong đó Hoàng đã viết nháp sẵn một cái thư để tôi
gửi cho Nguyễn Thành. Tất nhiên bức thư đó tôi không sử dụng, bởi vì tôi đủ
tình thân để gọi cho Nguyễn Thành nói chuyện trình bày layout và giá tiền
phải trả. Nhưng bức thư nháp của Phạm Cao Hoàng lại làm tôi muốn khóc. Bạn tôi
quá chân tình, và tình cảm dành cho tôi quá nồng nhiệt, việc của tôi mà bạn đã
tự động coi như trách nhiệm của mình, bằng hết sức của mình giới thiệu để công
việc được suôn sẻ hoàn mãn. Tôi im lặng để hưởng thụ cái cảm giác được
chăm sóc đó.
Từ mùa dịch bệnh, cả năm nay tôi và Hoàng ít có dịp gặp nhau, và
hoàn toàn không có được những lần ghé nhà không cần báo trước, để hai đứa ra
cái deck sau nhà, nhìn xuống dòng suối chảy lờ lững bên dưới, thấp thoáng đôi
khi vài chú nai ngơ ngác, nghe tiếng chim kêu, uống ly cà phê và luôn luôn có
chút bánh ngọt chị Cúc Hoa đem ra dù đến không báo trước. Bao giờ Hoàng cũng
chuẩn bị sẵn một cái gạt tàn thuốc lá dù anh không hút. Chúng tôi không có thói
quen gọi điện thoại hỏi thăm nhau, mà chỉ gọi khi cần, nhưng mênh mang và
thương nhớ nhiều lắm. Xin ghi lại đây một bài thơ của Phạm Cao Hoàng, bài
tâm sự với người tình, nhưng sao chúng ta không nghĩ là lời tâm sự với bạn bè
chứ? Bài Cũng May Còn Có Nơi Này:
rồi em và tôi đi xa
mang theo hình bóng quê nhà
thân thương
bây giờ đời đã muộn màng
nửa vòng trái đất lang
thang quê người
xa quê hương em và tôi
cùng chia nhau những ngọt
bùi đắng cay
cũng may còn có nơi này
có mây có khói có cây cỏ
và…
có rừng Scibilia
để tôi còn nhớ chút Đà Lạt
xưa
để còn mơ một ngày về
đi về phía Ngã Ba Chùa cùng
em
đi tìm lại chút êm đềm
đoạn serenade và đêm thơ
tình
nụ cười em lúc bình minh
bàn tay rất ấm hôm mình
quen nhau
và căn nhà thuở ban đầu
bức tranh và những gam màu
tôi yêu
đi tìm lại những buổi chiều
qua cây cầu nhỏ tôi theo em
về
đi tìm lại những đam mê
những hò hẹn những đợi chờ
ngất ngây
cũng may còn có nơi này
để tôi còn có những ngày
bên em.
(Phạm Cao Hoàng – Cũng May Cón Có Nơi Này, 2015)
NGUYỄN MINH NỮU
Virginia, 04/2021
(Trích từ tập ĐẤT NHỚ NGƯỜI
THƯƠNG của Nguyễn Minh Nữu sắp xuất bản)
Nguồn: Facebook Nguyễn Minh Nữu
____________________________
Đọc
thêm:
Thơ tặng người tuổi trẻ (Phạm Cao Hoàng)
Chia
tay và thương nhớ Ngựa Ô (Phạm Cao Hoàng)
